Հայկական հետքն ու Ստամբուլի շքեղ ճարտարապետությունը

Թուրքիայի ամենամեծ քաղաքը՝ Ստամբուլը, որն աշխարհի ամենահին ու ամենահայտնի քաղաքներից մեկն է, քրիստոնեության երբեմնի կարևորագույն կենտրոններից է։ Լինելով բյուզանդական քաղաքակրթության զարդը՝ Կոստանդնուպոլիս անունով հայտնի այս քաղաքը, մշտապես եղել է նվաճողների ուշադրության կենտրոնում։ Պատահական չէ, որ այս քաղաքը ենթարկվեց Խաչակրաց չորրորդ արշավանքին։



Բյուզանդիայի մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսի վերջնական նվաճումն ու անկումը տեղի ունեցավ 1453 թ․ ապրիլի 6-ին, երբ այն գրավվեց Օսմանյան բանակի կողմից։ Քաղաքը նվաճելուց հետո Սուլթան Մեհմեդը Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաքը Ադրիանապոլիսից տեղափոխեց Կոստանդնուպոլիս և հիմնադրեց իր արքունիքն այնտեղ։

Բայց այս քաղաքը շարունակեց առանձնանալ իր մշակույթով ու ճարտարապետությամբ, այն չկորցրեց իր երբեմնի դեմքը, և այդ գործում իրենց ներդրումն ունեցան հայ ճարտարապետներ Պալյանները։

Պալյան ընտանիքի ներկայացուցիչները Օսմանյան արքունիքի ճարտարապետներն էին։ Այս գերդաստանի առաջին նշանավոր ճարտարապետը եղել է Պալի Քալֆայի թոռը` Մակարը: Սակայն Մակարը, դառնալով օսմանյան արքունիքում բարձր դիրք գրավող ճարտարապետ, շուտով դառնում է Պալյան գերդաստանի առաջին անդամը, ով արքունի խարդավանքների պատճառով աքսորվում է, սակայն, բարեբախտաբար, շուտով կարողանում է ապացուցել իր անմեղությունը և վերադառնում է արքունիք:



Մակարի որդին` Գրիգոր Պալյանը, վերջնականապես ամրապնդում է իր գերդաստանի փառքը որպես արքունի ճարտարապետներ: Նրան նույնպես սպառնում էր հոր ճակատագիրը, քանի որ Օսմանյան արքունիքում նման փառքի արժանանալը չէր կարող վրիպել սուլթանի մերձավոր շրջապատի ուշադրությունից, և զրպարտության արդյունքում հայազգի այլ նշանավոր գործիչների հետ նա աքսորվում է Կեսարիա:

19-րդ դարում՝ ընտանիքի ներկայացուցիչներ Գրիգոր Ամիրայի և նրան հաջորդած Կարապետ Ամիրա, Նիկողոս Բեյ, Հակոբ Բեյ և Սարգիս Բեյ Պալյանների օրոք, թուրքական ճարտարապետությունը մեծ վերելք է ապրում։ Նրանց կողմից նախագծվել են Թուրքիայի և հատկապես Ստամբուլի ամենանշանավոր կառույցները, որոնք անմիջապես առանձնանում են արևելյան և արևմտյան ավանդների յուրօրինակ ու շքեղ համադրությամբ։

Աբդուլ Համիդի կառավարման տարիներին Սարգիս Պալյանի հեռացումը վերջ դրեց Օսմանյան կայսրությունում դեռեւս 18-րդ դարում հաստատված և բավականին երկար տևած հայ ճարտարապետական ընտանիքի արքունի լիազորություններին` Թուրքիային թողնելով ճարտարապետության անգնահատելի նմուշներ:

Ներկայացնենք մի քանի կառույցներ, որոնք կառուցվել են Պալյանների շնորհիվ․

Դոլմաբահչե պալատը գտնվում է Ստամբուլի Բեշիքթաշ շրջանում՝ Բոսֆորի եվրոպական ափին։ Դոլմաբահչե պալատի կառուցումը սկսվել է կայսրության 31-րդ սուլթան Աբդուլ Մեջիդ 1-ի ժամանակ և կառուցվել է 1843-1856 թվականներին։ Շինարարության արժեքը կազմել է 5 միլիոն ոսկե լիրա կամ 35 տոննա ոսկի։ Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր և առաջին նախագահ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ամռան ընթացքում պալատը օգտագործում էր որպես նախագահական նստավայր և իր որոշ գործերը պլանավորում էր այստեղ։ Աթաթուրքը իր կյանքի վերջին օրերը անցկացրել է այս պալատում, որտեղ էլ մահացել է 1938 թ։



Չըրաղան պալատը այսօր հինգաստղանի հյուրանոց է։ XX դարի սկզբին այստեղ զինվորականների խիստ հսկողության ներքո ապրել է օսմանյան սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ը, իսկ 1909 թվականին այստեղ տեղի ունեցան երիտթուրքական խորհրդարանի առաջին նիստերը։



Յըլդըզ պալատը գտնվում է Ստամբուլում։ Եղել է օսմանյան սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի նստավայրը 1876-1909 թվականներին։ Պալատը կառուցված է բարոկկո ոճով։ Միապետության տապալումից հետո Յըլդըզը նախատեսված է եղել օտարերկրյա դիվանագիտական պատվիրակությունների համար որպես կեցավայր։ Հետագայում այն վերակազմակերպվեց և վերածվեց թանգարանի։



Բեյլերբեյի պալատը Օսմանյան սուլթանների ամառային նստավայրն էր, որը գտնվում է Բոսֆորի ասիական հատվածում։ Պատվիրվել է օսմանյան սուլթան Աբդուլ Ազիզի կողմից և կառուցվել 1861-1865 թվականներին։ Պալատի ճարտարապետական ոճը նեոբարոկկո է։ Ամառային ամիսներին Օսմանյան կայսրություն այցելած բարձրաստիճան պաշտոնյաները իջևանել են պալատում։



Օրթաքյոյ մզկիթը կառուցվել է սուլթան Աբդուլ Մեջիդի օրոք Ստամբուլի Բեշիկթաշ շրջանում: Գտնվում է Օրթաքյոյի հրապարակի մոտ: Մզկիթը Ստամբուլի և Բոսֆորի տեսարժան վայրերից մեկն է: Մզկիթը ունի երկու մինարեթներ, որոնք կառուցված են սպիտակ մարմարյա սալաքարերից, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի առանձին պատշգամբ:



Դոլմաբահչե մզկիթը գտնվում է Ստամբուլի Դոլմաբահչե պալատի մոտ։ Մզկիթը կառուցված է ամպիր և բարոկկո ոճերով։ Մզկիթի առանձնահատկությունները դարձան խոշոր լուսամուտները։ Մզկիթը ունի մեկ գմբեթ և երկու մինարեթներ։



Օվսաննա Իսրայելյան